این مقاله را به خاطر یکی از کاربران سایت آقای سعید وجدانی مینوسم و امیدوارم راهنمای خوبی برای ایشان باشد و سعی میکنم در مقالات بعدی انواع مشک رو معرفی کنم.
مشک طبیعی -Musk -چیست؟
مشک ماده ایست بسیار معطر و گرانبها و کمیاب و در عطرسازی و داروسازی به کار می رود. این ماده از آهوی مشک – با نام علمی Moschus Moschi Ferus – به دست می آید. آهوی مشک از آهوی معمولی کوچکتر است و شاخ ندارد. بدنش برنگ قهوه ای، دستها از پاها کوتاهتر و دو دندان نیش آن کج و از دهن برآمده است. این نوع آهو در مناطقی همچون تبت، سیبری، شمال غرب چین و برخی مناطق مرکزی آسیا نیز یافت می‌شود. تنها در زمانهای خاصی از سال، مثلا زمستانها میتوان مشک را از بدن این آهو به دست آورد. مشک که در اصل به صورت مایع است، در زمستان جامد می‌شود.
بین ناف و تخمگاه آهوی نر غده ای است که مشک ترشحات آن است مشک تازه برنگ قهوه ای مایل به سیاه و به شکل لزج و خمیر گونه ی روغنی است در حالت خشک شده برنگ قهوه ای تیره و بشکل ساییده و لخته های شکننده در می آید. شکل کامل کیسه ی مشک(نافه ) گرد است و قطر آن به ۳ تا ۵ سانتیمتر و وزنش به حدود سی گرم می رسد.
از مشک ( Musk ) به عنوان عطر استفاده می‌شود. از دیگر کاربرد آن، میتوان به عنوان داروی آرام بخش و یا برای کاهش سردرد و درمان سرما خوردگی و نیز برای تقویت قلب و معده و چشم نام برد. مشک در طول تاریخ بشریت از خوشبوترین و معروفترین عطرها به شمار میرفته و امروزه نیز طرفداران خاص خود را دارد.مشک از کلمهی عربی “مسک” نشات گرفته است. مشک یکی از معدود عطرهایی است که منشا حیوانی دارد.
آهوی مشک حیوانی است رمنده و دارای بینایی و بویایی و شنوایی قوی. در جنگل های کوهستانی زیست می کند و برگ درخت و علف ومیوه ی وحشی می خورد. معمولاً روز در نهانگاه می خوابد و در صبحدم و غروب به گشت و چرا می پردازد. در سرزمین چین سه نوع آهوی مشک موجود است. یکی بنام آهوی مشک اصلی، دوم آهوی مشکل اسبی و سوم آهوی مشک جنگلی.
آهوی مشک اسبی از همه بزرگتر است و آهوی مشک جنگلی ازهمه کوچکتر. آهوی مشک اصلی بیشتر در استان های شمال شرقی چین زندگی می کند، آهوی مشک اسبی بیشتر در استان های شمال غربی و جنوب غربی، آهوی مشک جنگلی در استان های شمال غربی، جنوب غربی و شمالی و مرکزی چین.
دولت چین برای حفاظت آهوی مشک و سایر حیوانات کمیاب قانونی گذرانده تا مردم به آنها زیان نرسانند. کارشناسان هم موفق شده اند در پرورشگاه ها آهوی مشک را اهلی کنند.
چین از کهن ترین و مهمترین کشورهای مشک خیز جهان به شمار می آید. نزدیک به دو هزار سال پیش چینی ها از مشک در عطر گیری و داروسازی استفاده می کردند. در «شن نونگ بن تسائو جینگ»(shennong Bencaojing)قدیمترین کتاب دارونامه ی دنیا که در سلسله هان (از سال ۲۰۶ قبل از میلاد تا سال ۲۲۰ بعد از میلاد )تألیف شده درباره ی مشک چنین آمده است : مشک طعم تند و گرم دارد. چیزهای زیانمند و خواب پریشان را دفع می کند. داروشناسان دوره های بعد اطلاعات بیشتری راجع به مشک بر آنچه در این کتاب آمده افزوده اند. چنانکه امروز مردم به طور کامل و دقیق آن را می شناسند. به غیر از کتاب های پزشکی و داروسازی در کتاب های تاریخی و جغرافیائی و تذکره ها نیز گهگاه مطالبی درباره ی مشک نقل شده است.
پیشینیان در چین مشک را به سه گونه تقسیم کرده بودند. نخست آن که در فصل بهار در نافه ی آهو (کیسه مشک ) انباشته شده. بر اثر درد و خارش ناشی از آن آهو باسم خود مشک را از کیسه دفع می کند. بوی و تأثیر این قسم مشک بسیار قوی است و جایی که افتاده باشد گیاه پیرامون آن نمی روید. این بهترین نوع مشک به شمار می رفت و قیمت آن با مروارید برابر بود. دوم آن که پس از شکار آهوی مشک، نافه رابریده جدا می ساختند. این قسم مشک نیز ممتاز است. سوم مشکی بود که از اسپرز و جگر لاشه ی آهوی مرده به دست می آوردند. این ماده نیز بوی خوش می داد و کاربرد داشت، ولی عطر و اثر آن کم بود. امروز در چین کارشناسان با روش دیگری مشک را به دست می آورند. در پرورشگاه هر سال به هنگام پر شدن نافه آهوی نر از ماده مشک، متخصصان با قاشقک مخصوصی مشک را از کیسه در می آورند. این کار معمولاً هر سال یک تا دوبار در روزهای خنک تابستان انجام می شود و به آهوی مشک زیانی نمی رسد.
گفته اند در باغ سلطنتی سلسله ی تانگ آهویی بنام آهوی مشک روان (مایع) پرورش داده می شد. نافه ی این آهو پر از آبی می شد از مشک معمولی بویاتر. اگر قطره ای ازآن را در یک سطل آب می ریختند و با آن رخت می شستند، آن لباس تا وقتی هم که فرسوده و کهنه می شد باز سخت معطر و خوش رایحه بود ،اما بعدها از این نوع آهوی مشک ذکری در میان نیامده است.
در زمان قدیم بخصوص در قرن سوم و چهارم میلادی در میان طبقه ی اشراف کاربرد مشک رایج بود. آنان در زندگی روزانه از چیزهای مانند بالش، کیسه ی مشک آگین، مرکب تحریر و بند جامه که با مشک آغشته می شد استفاده می کردند.
مشک ختن و آهوی ختن در منابع ایرانی
ختن در جنوب غربی استان سین جیانگ(سنجان )واقع است و از دیرباز به صدور یشم و تولیدات ابریشمی معروف بوده است با آنکه در منابع ایرانی امتیاز ختن در داشتن آهوان مشکین و نافه ی ختن و صدور مشک از آنجاست و همین ارتباط مشک باختن موجب شهرت آن در دنیای قدیم شده که حافظ می گوید:«مژدگانی بده ای خلوتی نافه گشای/که زصحرای ختن آهوی مشکین آمده جای شگفتی است که هیچ کتابی از منابع چینی به صدور مشک از ختن و مشک خیزی آنجا اشاره نشده است.
چون ختن از مهمترین شهرهای جاده ابریشم بود، کالاهای تجارتی معمولاً نخست در این شهر جمع می شد بعد به نواحی غربی مختلف صادر می گردید. وضع صدور مشک همینطور بود چون مشک بیشتر از راه ختن وارد ایران می شد، ایرانیان آن را مشک ختن می خواندند و کم کم گمان می کردند که ختن زیستگاه آهوی مشک است